De Hedelse Afpersingszaak is een heftig boek. Het laat zien hoe gewone mensen terecht komen in een strijd van nietsontziende criminelen – mede door een zeer ernstige fout van het Openbaar Ministerie overigens. Aangezien ik in Hedel geboren en getogen ben, had ik er via familie al het nodige over gehoord. Daarom heb ik het boek meteen gekocht en gelezen toen het uitkwam. Ik beveel het graag aan: het is goed geschreven en geeft veel inkijk in het hele verloop van de zaak.

Auteur Yelle Tieleman schetst een indringend beeld van alle onderzoeken en besluiten die op de achtergrond van afpersing en geweld plaatsvonden. Bij mij blijft de indruk achter dat de rechtstaat gewone burgers nog maar nauwelijks kan beschermen. ‘Kantje boord’, dat is wat de gebeurtenissen glashelder tonen, ondanks dat er door politie en justitie keihard aan werd gewerkt. Wat dat betreft is dit boek, net als het boek De Mocro Maffia, eerder een alarmsignaal dan een eindverslag. Waar in De Mocro Maffia het accent lag op Amsterdam West, zwerft in De Hedelse Afpersingszaak de criminaliteit een hele regio door, langs de voordeuren van tal van gewone burgers. Het boek heeft mij bepaald niet gerustgesteld maar dat is mijn gevoel: lees het vooral zelf.

Hoe het begon
In 2019 is bij het Hedelse fruit & transportbedrijf De Groot 400 kilo cocaine gevonden en overgedragen aan de politie. Een van de eigenaren van het bedrijf wordt vervolgens afgeperst om dit ‘verlies’ te compenseren en dat zet van 2019 tot 2021 golven van geweld in gang. Er is (nog) geen antwoord hoe die cocaine daar terecht kwam. De afperser is uiteindelijk voor 20 jaar cel veroordeeld maar was niet zelf de handelaar.

De adressenlijst
Voor het onderzoek beschikte de recherche over een adressenlijst van een paar honderd (oud)medewerkers. Het Openbaar Ministerie maakte de kapitale fout om die lijst in het dossier te voegen dat naar de verdachten ging. Er is (nog) geen antwoord wie daarvoor verantwoordelijk is. Bij een werkbezoek aan het bedrijf De Groot wil minister Grapperhaus er niet op ingaan, hij wil zelfs niets zeggen naar de slachtoffers toe (p. 164). Ook de leidende officier van justitie geeft geen krimp: ‘Het Openbaar Ministerie kan hier niets aan doen’ (p. 164), mogelijk uit angst voor aansprakelijkheid maar het komt wel harteloos over. Het deed me denken aan 2007 toen een Apache-helikopter van Defensie een hoogspanningsmast raakte waardoor de hele Bommelerwaard dagen zonder stroom zat. ‘Er is geen fout gemaakt want de piloot handelde geheel volgens protocol’, heette het toen. Er zijn betere manieren om te laten zien dat je er als overheid voor je mensen bent. Hoe hard het Openbaar Ministerie ook echt heeft gewerkt aan deze zaak, dit soort reacties schaadt het vertrouwen – een uiterst actueel thema. Tieleman becommentarieert het gedrag niet maar maakt het zichtbaar door het gewoon te beschrijven, waarvoor hulde.

De werkwijze van de afperser
De afperser zet de bedrijfsleiding onder druk om te betalen door aanslagen te plegen op huizen van (oud)medewerkers. Soms loopt het met een sisser af, maar bij twee broers in Hedel brandt het hele huis af. Zelf redden ze ternauwernood het vege lijf. Uiteindelijk is, terecht natuurlijk, besloten dat slachtoffers compensatie van het Openbaar Ministerie zullen krijgen. Want het is niet alleen de afpersingszaak zelf die grote impact heeft in de regio van Vlijmen en de Bommelerwaard tot Tiel en Hilversum. Het is ook de onzorgvuldigheid met privacygegevens van de burgers die het Openbaar Ministerie juist dient te beschermen, die de gevoelens van onveiligheid enorm heeft vergroot. Dat geeft aan dit boek een bizarre kleur.
Toevoeging 16 oktober: genoemde compensatie is voor een groep van honderd medewerkers van De Groot. De twee broers wier huis afbrandde, hebben nog steeds geen duidelijkheid of en zo ja in hoeverre ze gecompenseerd gaan worden.

Sterk in dit boek
Het hoofdstuk over de twee broers wier huis afbrandt, is adembenemend goed. Ook beschrijvingen van allerlei jonge daders die betrokken worden bij de aanslagen, geven veel stof tot nadenken. Jonge mannen die hun omgeving beschrijft als aardig, behulpzaam en zorgzaam, tonen totale onverschilligheid voor hun slachtoffers.
‘En die mensen dan?’, vraagt een van zijn vrienden. ‘Hoe is het daarmee afgelopen?’
‘Die leven. Maar het boeit mij niet. Als ik mijn geld maar krijg.’ (p. 126)
Tieleman oordeelt niet zodat je zelf met de puzzel blijft zitten.
Een andere tegenstrijdigheid is de regelmatig geuite mening dat het om laagbegaafde jonge mannen zou gaan. Echter, het boek toont duidelijk een slim kat-en-muis spel tussen daders en opsporing, en bij allerlei gesprekken komen de daders goed gebekt en vaardig over. Hoe zit dat dan? Mijn bewondering voor het geduld van rechercheurs bij alle excuusverhalen en verdraaiingen is groot. Stapje voor stapje zie je hen de zaak toch rond krijgen.

Minder sterk in dit boek
Ik had nog wel wat meer ervaringen zoals die van de twee broers willen lezen. Het gaat veelal over de daders en de opsporing, en minder over de burgers en hun persoonlijke bevindingen. Er zijn trouwens zoveel daders, dat je soms de weg een beetje kwijt raakt wie wie is. Achterin blijkt een register te staan met alle namen en toelichting, helaas kwam ik daar pas achter toen ik het boek uit had. Dat register is dus handig. Maar op een gegeven moment had ik het wel gehad met al die verhoren van daders.

Tenslotte
Bijna aan het einde van het boek schrijft Tieleman: ‘Het is een zaak die (…) zijn weerga in de Nederlandse geschiedenis niet kent. Niet eerder zijn zoveel onschuldige mensen betrokken geraakt in een criminele afpersing waarmee zij niets te maken hebben en waarvan ze volledig losstaan. Het laat zien dat de grenzen tussen onder- en bovenwereld steeds verder vervagen. Je hoeft geen crimineel te zijn om te maken te krijgen met extreem geweld’ (p.266). Ik moet zeggen, Tieleman toont dit punt overtuigend aan in De Hedelse Afpersingszaak. Het is als het ware het hogere doel dat om dit boek heen hangt. Daarvoor verdient deze journalist grote hulde. Dankzij zijn boek weten we wat er precies is gebeurd en hoe dat werkt – en kunnen we samen strijden tegen die vervagende grenzen.