Oud-Statenlid Grethe van Geffen heeft bij de rechter (opnieuw) nul op het rekest gehad in haar rechtszaak tegen de (voormalige) fractie VVD Noord-Holland. De fractie hoeft niet te rectificeren dat er sprake was van een onderzoek naar de door haar ervaren intimidatie. Van Geffen vernam pas na haar uitzetting uit de fractie via publicatie op de VVD NH website dat er sprake zou zijn geweest van een ‘grondig onderzoek’. Ook oordeelt de rechter dat het niet onrechtmatig was dat zij uit de fractie is gezet. Van Geffen concludeert dat een volksvertegenwoordiger die aangeeft intimidatie te ervaren, vogelvrij is.
Toenmalig VVD Noord-Holland statenlid Van Geffen kaartte in 2021 bij fractievoorzitter Erik van der Maas en gedeputeerde Cees Loggen aan zich sterk belemmerd te voelen in haar taakuitvoering door de ervaren intimidatie en vroeg om een persoonlijk gesprek. Dit werd geweigerd. Er volgde een fractievergadering waarin de VVD-gedeputeerde haar gevoelens in de groep gooide, zulks ter beoordeling door de gehele fractie. Van Geffen werd hierdoor overvallen en klapte dicht. Op de fractieleden rust dan geen ‘juridische plicht’ om in te grijpen, aldus de rechter.
Uit de fractie gezet worden betekent in de praktijk politiek “besmet” zijn. Niemand praat meer met zo’n volksvertegenwoordiger. Deze persoon krijgt weinig spreektijd of ondersteuning. Kortom, het is een effectieve manier om democratisch gekozen volksvertegenwoordigers zoveel mogelijk te beperken in de uitoefening van hun functie.
Waar kan de volksvertegenwoordiger terecht bij ervaringen van grensoverschrijdend gedrag?
Binnen de VVD-organen is het onderwerp onbespreekbaar in die zin, dat velen wel informatie over de casuïstiek willen, maar niet de verantwoordelijkheid om bij te dragen aan een oplossing. De rangen sluiten zich als men de macht bedreigd ziet. Zoals de huidige fractievoorzitter Klaas-Jeroen Terwal bij de rechter zei: ‘wij willen er vanaf’.
De Commissaris van de Koning Arthur van Dijk ziet het niet als zijn rol en wilde niet praten over wat er gebeurd was. Het Ministerie van BZK bevestigt dat Commissarissen vrij zijn in de invulling van hun rol in deze. Voor statenleden is er geen vertrouwenspersoon of meldpunt in dit soort situaties. Toen Van Geffen initiatief nam om grensoverschrijdend gedrag op te nemen in de integriteitscode (in navolging van de Staten Zuid-Holland) oordeelde Van Dijk echter dat daarvan in de Staten NH helemaal geen sprake was geweest. https://www.youtube.com/watch?v=sm78N-XVxMY
Deze rechtszaak heeft duidelijk gemaakt dat de juridische weg ook moeizaam is. Een fractie is een samenwerkingsverband zonder wettelijke status. Het is een lange en zware procedure om tot statenlid gekozen te worden, waarbij veel partijleden en burgers betrokken zijn. Eenmaal gekozen voor een partij, in dit geval de VVD, is de druk groot om geen ‘gedoe’ te veroorzaken en niet in ongenade te vervallen. De rechter vindt dat de fractieleden geen “juridische” plicht hebben om in te grijpen. Dan komt het dus aan op het morele kompas, op de politieke cultuur en omgangsvormen.
Van Geffen heeft ruime zakelijke en bestuurlijke ervaring. Deze mate van vogelvrijheid en groepsdruk echter was nieuw. Hoe kan een volksvertegenwoordiger de agenderende en controlerende rol goed uitoefenen als die nergens op kan terugvallen?
Een betere borging van het thema grensoverschrijdend gedrag in de politiek is nodig. En het begint met gesprek, zoals deze casus heeft laten zien. Maar ook de vogelvrije status van volksvertegenwoordigers behoeft verbetering – dat is in het belang van de democratie.